Masusing Banghay-Aralin sa Panitikan ng Pilipinas (LIT 1)

Masusing Banghay-Aralin sa Panitikan ng Pilipinas (LIT 1)

PANITIKANG PANULAAN NG REHIYON V

I.                   Layunin

A.    Nalalaman ang panitikang nasa anyong panulaan ng rehiyon V.

B.     Natutukoy ang iba’t ibang uri ng panulaan sa rehiyon V.

C.     Naiuugnay ang karanasan sa mga pangyayari sa mga likhang pampanitikan.

D.    Nakapagsasagawa ng isang maikling pagtatanghal hinggil sa isang awiting bayan ng rehiyon V.

II.                Paksang-Aralin

A.    Paksa:  Panitikang Panulaan ng Rehiyon V

            Patoodan o Bugtong

            Arawika o Kasabihan

            Mga Tula

Pagtalakay at pagsusuri sa awiting bayan na Sarung Banggi.

B.     Sanggunian:

Cruz, Reynaldo J. et.al. Literatura ng Pilipinas (Salamin ng Lahi)

Chan, Editha I. et.al.  2002. Philippine Literature: Literatures from the Regions Mutya Publishing House:Valenzuela City.

C.    Kagamitan: Powerpoint Presentation

  Tulong Biswal

  Larawan

D.    Pagpapahalaga:   Pagsusuri at Pagpapahalaga sa mga Likhang Pampanitikan na nasa Anyong Panulaan ng Rehiyon V.

III.               Pamamaraan

A.    Balik-Aral

Gawain ng Guro                                                       Gawain ng Mag-aaral

Tinalakay natin kanina ang demograpiya,

Kultura at wika ng rehiyon V. Balik-aralan

Nga natin ito.

Unahin natin ang demograpiya. Ilang lalawigan        limang lalawigan.

ang rehiyon V?

Mahusay.

Ngayon, mayroon akong mga ngalan             Albay- Legaspi City

dito ng lugar at gusto kong uriin niyo ito                   Catanduanes- Virac

kung ito ay lalawigan at kabisera.                               Camarines Norte- Daet

Pagtapat-tapatin ito.                                                    Camarines Sur- Pili

                                                                                    Sorsogon- Sorsogon City

                                                                                    Masbate- Masbate City

Mahusay. Tama lahat ng isinagot ng inyong

mga kamag-aaral.

Sunod, ang kultura ng mga Bikolano?                        Likas na mahihilig sa maanghang na pagkain.

Magaling, ano pa?                                                       Mga matipuno o yung tinatawag nilang oragon

Mahusay! Sa wika naman ng Rehiyon V.

Ano ang tawag sa kanilang wika?                              Bikolano.

Magaling. Batid ko naman na lubos niyo nang

naunawaan ang ating talakayan kanina.

B.     Pagganyak

Bago natin ipagpatuloy ang talakayan natin

Hinggil sa Panitikan ng Rehiyon V, may

Ipakikita muna ako sa inyong larawan at gusto

ko na pakatingnang mabuti, suriin at mamaya

Subukan natin bigyan ito ng interpretasyon.

Ano ang mapapansin ninyon sa larawan.                    Isang lalaking namamangka 

Ilarawan niyo nga ang katangiang pisikal nito.           Sa kailaliman ng gabi at pinagmamasdan ang kabilugan ng buwan.

Mahusay. Ngayon, ano naman ang inyong                 Isang lalaking may malalim

Interpretasyon hinggil dito?                                        Na iniisip sa gitna ng gabing mapanglaw.

Ano kaya ang kanyang iniisip?                                   Minamahal niya?

Ok. Maari. Ano pa?                                                    Mga pangarap niya?

Ok. Mahusay.

C.    Paglalahad

1.      Bago ang talakayan

Tama lahat ng inyong nabanggit. Maari

Na may iniisip ang lalaki sa kalaliman ng

Gabi. Ngayon, tingnan natin kung ano ang

Kaugnayan nito sa ating talakayan ngayon.

2.      Pangunahing Talakayan

Pero bago natin talakayin ng lubusan ang

Panitikan ng Bikol, iparirinig ko sa inyo

Ang isa sa pinakatanyag na awiting-bayan

Sa kabikulan, at ito ay pinamagatang

“Sarung Banggi”.

Ang Sarung Banggi, gaya nga ng nabanggit ko

Kanina ay isa sa pinakatanyag na awitin ng

Kabikulan. Ang iba nga ay itinuturing itong

Pambansang Awit ng Bikol. Isinulat ito ni

Potenciano B. Gregorio Sr. noong 1812.

Ngayon, halina’t pakinggan natin ang awiting

“Sarung Banggi”. Pakaunawaing mabuti, pakasuriin

Ang bawat salita at mamaya ay may inihanda akong

Mga katanungan hinggil dito. Maari kayong sumabay

Kung gusto niyo.

Sarung Banggi

Sarung Banggi sa higdaan

Nakadangog ako nin huni sarong gamgam

Sa luba ko katurungan

Bako kundi sismong boses iyo palan

Dagos ako bangon si sakuyang mata imunuklat

Kadtong kadikluman ako nangalagkalag

Si sakong paghiling pasiring sa itaas

Simong lawog naheling ko maliwanag

Ok. Napakinggan bang mabuti?                           Opo.

Ngayon, tingnan naman natin ang salin

Sa Tagalog ng awiting ito. Basahin niyo nga,

Isa, dalawa, tatlo.

Isang Gabi

Isang gabi sa higaan

Nakarinig ako ng huni ng isang ibon

Akala ko, panaginip

Ngunit hindi, iyo pala’y iyong boses

Tuloy ako bumangon, akin mata’y idinilat

Doon sa karimlan ako’y naghanap

Sa aking pagtingala doon sa itaas

Iyong mukha nakita kong maliwanag

Mahusay. Tanong. Ano ang inyong                     

Naramdaman matapos ninyong

Mapakinggan ang awiting bayan?                        Masaya sapagkat nakanta ko nang mahusay ang awitin.

Masaya! Ok, ano pa?                                            Naramdamn ko ang tamis ng pag-ibig.

                                                                             

Bakit naman?                                                        Sapagkat ang awitin ay pumapatungkol sa pag-ibig.

Ok. Mahusay. Sunod, ano ang                                                     

Damdaming namamayani sa awitin?                    Pag-ibig.

Ito ay pumapatungkol sa awitin.                          

Ok. Magaling. Maari niyo bang ikuwento

Kung ano ang nilalaman ng awiting bayan

Na ito?

Magaling. Ngayon, ano kaya ang                        

Gustong ipahiwatig sa atin ng

Awiting bayan na ito?

Naunawaan ba nang mahusay ang awitin?           Opo.

Ngayon, gaya nga nang nabanggit ko kanina,

Ang Sarung Banggi ay isang halimbawa ng?       Awiting Bayan

Magaling. Kung saan ang awiting bayan ay

Nakapaloob sa anong anyo ng panitikan?             Panulaan

Mahusay. Sa puntong ito, tatalakayin natin

Ang panitikan ng rehiyon V. Gaya ng

Pagtalakay natin sa iba pang panitikan

ng rehiyon. Hinahati natin ito sa tatlo,

ito ay ang?                                                             Panulaan, tuluyan at dula.

Mahusay. Ngayon, unahin natin ang anyong

Panulaan. Kapag panulaan? Anong katangian

Ng mga akda rito?                                                May sukat, may tugma, indayog, ritmo at talinghaga.

Magaling. Unahin natin ang mga

Anyo ng panulaan sa rehiyon ng Bikol.

Ano kaya ang una? Kung ang rehiyon ng

Ilokos ay mayroong Burburtia, sa Cagayan

Ay mayroong Burburtia Dagiti. Ano kaya ito?    Bugtong

Mahusay. At kung isasalin natin ito sa

Bikolano, ito ay Patoodan. Tingnan natin ang

Mga halimbawa.

An magurang dai di naghihiro

Anaki nagkakamang

(Ang ina ay di gumagalaw samantalang ang

Anak ay gumagapang)

Ano kaya ang sagot dito?                                     Tanim ng Kalabasa

Mahusay. Ikalawa.

Aram mo para dai masasabutan

Dai mo masasabutan pero atam mo

(Alam mo pero di mo maintindihan, Hindi mo

Maintindihan pero alam mo)

Ano kaya ang sagot rito?                                      Kamatayan

Mahusay. Ngayon, balikan natin ang mga

Patoodan nila, ano ang inyong mapapansin?

Sa estruktura?                                                       Binubuo ng dalawang taludtod

Mahusay. Suriin niyo naman kung paano nila

Ginagawa ang bawat taludtod?                            Ang una ay metaporikal na paglalarawan at ang ikalawa ay ang linyang nagpapagulo sa isipan.

Mahusay. Ano naman ang karaniwang

Mga bagay na ginagawan nila ng

Patoodan?                                                             Mga materyal na bagay.

Mahusay. Nagpapakita lamang ito na malaki

Ang kanilang pagpapahalaga sa kanilang

Mga materyal na bagay. Naunawaan ang

Kanilang patoodan?                                              Opo.

Ano kayang sumunod na anyo?                            Kasabihan?

Ok. Tama. Kung sa rehiyon ng Ilokos ay

Pagsasao, sa mga Ibanag ay Unoni, sa mga

Bikol ay Arawika.

Tingnan natin ang mga halimbawa.

Daing dalan na mapiot sa tawong may hustong

Pagmawot

Walang daang makipot sa taong may gustong

Hinaharap.

Ano kaya ang ibig sabihin ng arawikang ito?       Kung gusto may paraan, kung ayaw maraming dahilan

Tama. Sunod.

An matagas na gapo nalalbotan, kun aldaw

Banggi pigtotoroan

Ang matigas na bato mabubutasan, kung araw at

Gabing pinaghihirapan

Ano kaya ang ibig sabihin nito?                            Pagsusumikap at kasipagan para maabot ang isang bagay.

Sunod,

Bakong gabos na makinang, anas na                  

Bulawan

Hindi lahat ng kumikinang ay ginto

Ano kaya ang ibig sabihin nito?                            Huwag tumingin sa pisikal na kaanyuan lamang.

Mahusay. Ngayon, ano ang mapapansin

Ninyo sa kanilang mga arawika?                          Malaki ang kanilang pagpapahaga sa mga katangian ng isang tao tulad ng karangalan, pagsusumikap.

Mahilig din silang gumamit ng mga basal o

Imahe mula saan?                                                  Kalikasan.

Mahusay. Naunawaan ang kanilang mga

Arawika?                                                               Opo.

Sunod na anyo, ang mga tula.

Ayon sa mga aklat ng kasaysayan, bago pa man

Dumating ang mga kastila, nakagagawa at

Nakapagsusulat na ang mga katutubong bikolano

Ng mga balad. Ano ba ang balad?                        Awiting tungkol sa pag-ibig.

Mahusay. Karaniwan pumapatungkol ito sa

Pakikipagsapalaran, unos, pag-ibig at iba pa.

Mayroon silang uri ng mga tula. Ito ay ang Qit

O awit, Rawit-dawit at tigsikan o abatayo.

Ayon sa mga bikolano, ang Qit o Awit ang

Pinakamahirap gawing anyo ng tula

Sapagkat kailangan lagyan ito ng tono,

Titik at damdamin at emosyon.

Pakinggan natin ang halimbawa,

Pinamagatan itong Si Nanay, Si Tatay

Di Co Babayaan

Si Nanay, Si Tatay Di Co Babayaan

Sin nanay, si tatay di co babayaan

Balakid na boot and sa coyang utang;

Si pagdara sa co ning siam na bulan,

Gatas na dinodo, di co mabayadan

Ay nanay, ay tatay con aco homale

Hihidawon mo man gabus mong aqui

Macacua ca man ning macacasangle

Di na macaarog can sa cong ugale.

Ay nanay, ay tatay con aco maraot

Pogotan nin payo, ibanotg sa lauod;

Cun maheling nindo na piganodanod

Ay nanay, ay tatay sopoda nin tolos

Ano ang nilalaman ng awitin?                              Pagmamahal sa magulang.

Mahusay. Ano pa?                                                Relasyon ng magulang at anak.

Ipinahihiwatig ng awiting ito ang pagmamahal

Ng anak sa kanyang magulang.

Naunawaan ba?                                                     Opo.

Ang Rawit-dawit naman, kung susuriin

Ang estruktura ay binubuo ng 8 pantig

Kada taludtod at 8 hanggang 12 taludtod

Sa bawat saknong.

Basahin natin ang halimbawa,

Vulcan Mayon

Pakpak ning panahon bagsik kong inagiw

Daena makatukod daena makadalaw

Pigtanaw ko ika sa harayong lugar

Puso ko malamos sa pagka lipungaw

Pakpak ng panahon ay inagaw kong lakas

Hindi na ako makaakyat, di na kita madalaw

Pinagmasdan kita mula sa malayong lugar

Puso ko’y nalunod sa sakit na taglay

Bigyan niyo nga ng interpretasyon

Itong rawit-dawit na ito?                                      May temang pag-ibig.

Mahusay.

At huli ay ang Tigsikan o abatayo.

Ito ang kanilang paligsahan sa pagtula.

Sa panitikang Tagalog, ano ang katumbas

Nito?                                                                     Balagtasan

Mahusay. Sa kanila, ito ay tinatawag na

Tigsikan o abatayo. Isinasagawa ito tuwing

May okasyon at habang umiinom sila ng

Alak. Tingnan natin ang halimbawa

Sa mga soltero                                   Sa mga binata

Dapat magtrabaho                            Dapat magtrabaho

Dai magistambay sa canto                Huwag mag-istambay sa kanto

Baso ang capot nindo                        Baso ang hawak ninyo

San Miguel uda ugali an Pilipino      San Miguel ang ugali ng Pilipino

Ta kun nabuburat                               Sapagkat laging naglalasing

Garo na diro demonyo                       Kung kumilos ay parang demonyo

Pag-abot sa baloy                              Pagdating sa bahay

Uda kakanon                                      Walang pagkain

Ok. Ito ang nilalaman ng kanilang

Panulaan.

Naunawaan ba?                                                     Opo.

3.      Paglalahat

Gawain ng Guro                                                 Gawin ng Mag-aaral

Batid ko namang naunawaan ninyo ang

Ating talakayan ngayong araw. Ngayon,

Bilang paglalahat, ano ang masasabi ninyo

Sa panulaan ng rehiyon V?                                   Sumasalamin ang kanilang tradisyon, paniniwala sa kanilang mga akdang pampanitikan.

Mahusay. Ano naman kaya sa tingin

Ninyo ang kaibahan ng panitikan nila

Sa iba pang rehiyon?                                             Nakaugat sa kanilang panulaan ang kanilang tradisyon.

Magaling.

4.      Paglalapat

Bilang inyong gawain, pupunta muli

Kayo sa inyong pangkat. At gaya nga

Ng ating mga nakaraang gawain, bawat

Pangkat ay may kaukulang gawain.

1.      Gumawa ng isang maikling dula na pumapatungkol sa awiting Sarung Baggi.

2.      Gumawa ng isang tula na pumapatungkol sa awiting Sarung Baggi.

3.      Gumawa ng isang islogan at poster na pumapatungkol sa awiting Sarung Baggi.

4.      Gumawa ng isang awitin na pumapatungkol sa awiting Sarung Baggi.

 Bibigyan ko kayo ng 10 minuto upang

Gawin ang inyong gawain. Matapos nito

Ay ipakikita niyo na sa amin ang inyong

Inihandang gawain.

Sige gawin na.

                            

IV.                Pagtataya

Isulat ang titik ng tamang sagot.

1.      Kabisera ng Camarines Norte.

a.       Daet                                  c. Masbate City

b.      Virac                                 d. Pili

2.      Sa anong bilang ng rehiyon ang Bikol?

a.       IV-A                                 c. III

b.      I                                         d. V

3.      Ang sumulat ng Sarung Banggi

a.       Potenciano B. Gregorio    c. Walter H. Loving

b.      Clemente Alejandria         d.  Nicolas Arcilla

4.      Pinakamahirap gawing anyo ng tula.

a.       Qit                                     c. Rawit-Dawit

b.      Tula                                   d. Tigsikan o abatayo

5.      Katumbas ng bugtong sa Bikol

a.       Arawika                            c. Burburtia

b.      Patoodan                           d. Unoni

6.      Paksang nakapaloob sa awiting Sarung Baggi.

a.       Relihiyon                           c. Pag-ibig

b.      Tradisyon                          d. Patriotismo

7.      Ang patrona ng Kabikulan

a.       Padre David de Avila

b.      Nuestra Señora de Peñafrancia

c.       San Pedro Calungsod

d.      Sta. Magdalena

8.      Katawagan sa kasabihan ng mga Bikolano

a.       Patodan                             c. Burburtia

b.      Arawika                            d. Riddles

9.      Bilang ng lalawigan sa rehiyon ng Bikol?

a.       4                                        c. 6

b.      5                                        d. 7

10.  Lugar kung saan matatagpuan ang bulkang Mayon

a.       Albay                                c. Sorsogon

b.      Masbate                             d. Camarines Norte

V.                Takdang-Aralin

Pag-aralan ang kabuuang aspekto ng susunod na rehiyon, ang rehiyon 13.

Inihanda ni:

Raymark D. Llagas

Gurong Mag-aaral

Inaprubahan ni:

Prop. Ophalyn Salcedo-Mortera

Gurong Kritiko